Γιατί οι άνθρωποι λένε ψέματα;
Πριν δώσουμε απάντηση στην ερώτηση θα πρέπει να πούμε γιατί κάποιος λέει την αλήθεια σε κάποιον άλλον. Θα πρέπει να θεωρήσουμε δεδομένο ότι ο Πομπός (αυτός που λέει) και ο δέκτης έχουν κάποια κοινά σημεία αναφοράς στην ζωή διότι δεν έχει νόημα να εξεταστεί η αξιοπιστία μιας πληροφορίας όταν αυτή μεταδόθηκε είτε τυχαία είτε ο Πομπός και ο Δέκτης δεν είναι δυνατόν να αλληλοεπηρεαστούν από το αν αυτή είναι αληθής ή όχι (π.χ. δεν ενδιαφέρει μία νοικοκυρά στην Καβάλα αν ένας Λοχίας στην Τρίπολη είπε -ψέματα ή αλήθεια- ότι χθες γέμισε το τζιπ με πετρέλαιο).
Η αληθινή μαρτυρία (το να πεις αλήθεια) στοχεύει στο να καταγράψει φραστικά κάποια πτυχή της πραγματικής ζωής (γεγονός, άποψη, πεποίθηση, συναίσθημα, προσδοκία, εκτίμηση, κλπ) που αφορά είτε στο παρόν είτε στο παρελθόν είτε στο μέλλον με σκοπό την ενημέρωση του Δέκτη ώστε αυτός να την εκτιμήσει ανάλογα και να την εντάξει ως συνιστώσα στον τρόπο σκέψης και έκφρασής του. Ο Πομπός είτε προσδοκά οφέλη από την αφομοίωση του μηνύματος μιας αληθινής μαρτυρίας από τον Δέκτη (ανταποδοτικός σκοπός) είτε απλώς στοχεύει στην ενημέρωση και κατ' επέκταση στην βελτίωση της προσωπικότητας του Δέκτη (εκπαιδευτικός σκοπός). Όμως ακόμα και σε αυτήν την περίπτωση, ο Πομπός έμμεσα προσδοκά οφέλη από την αυτοβελτίωση του Δέκτη καθόσον οι δύο τους διέπονται από κάποιας μορφής σχέση θετική (φίλοι, γνωστοί, κλπ.) ή αρνητική (εχθροί, αντίπαλοι, κλπ.).
Γνωρίζοντας τα παραπάνω, μπορούμε τώρα να αναλύσουμε το γιατί κάποιος να μην πει αλήθεια αλλά ψέματα. Σε αυτήν την περίπτωση το ψέμα έρχεται να καλύψει μία αδυναμία λειτουργίας (handicap) στην ανταποδοτική ή εκπαιδευτική διαδικασία της μετάδοσης μίας πληροφορίας. Δηλαδή, ο Πομπός είτε από την διατύπωση της αληθούς πληροφορίας εκτιμά ότι τα οφέλη που θα λάβει δεν θα τον ικανοποιήσουν (dissatisfaction) είτε ακόμα θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στην σχέση του με τον Δέκτη (passive result). Στην περίπτωση του εκπαιδευτικού σκοπού, ο Πομπός εκτιμά ότι κάποια πληροφορία δεν θα αποτελέσει θετικό παράγοντα στην βελτίωση της κρίσης, έκφρασης, προσωπικότητας του Δέκτη και γι' αυτό και την παραποιεί.
Το ψέμα λοιπόν κατά κάποιο τρόπο χρησιμοποιείται από τον Πομπό ώστε να βελτιώσει την θέση του μέσα στην σχέση τον συνδέει με τον Δέκτη όταν ο πρώτος εκτιμά ότι η αλήθεια ότι θα την υποβαθμίσει. Αυτό ισχύει είτε για σχέση θετική είτε για αρνητική. Π.χ. κάποιος λέει στην κοπέλα του ότι τον διώξανε από την δουλειά του γιατί τον φθονούσανε και όχι γιατί έκλεψε για να μην μειωθεί η εκτίμισή της. Ή κάποιος λέει ψέμματα σε έναν αντίζηλο ότι ζήτησε και έκανε σχέση με την κοπέλα που και οι δύο διεκδικούν ώστε αυτός να αλλάξει γνώμη. Σε πολλές περιπτώσει πάντως, το ψέμα αντικαθιστά η απόκρυψη της αλήθειας ή μέρους αυτής. Συνήθως έχει να κάνει με γεγονότα τα οποία αφορούν σε μεγαλύτερο βαθμό την ζωή του Πομπού τα οποία κρίνει ότι σε περίπτωση γνωστοποίησής τους θα βλάψουν την θέση του μέσα στην σχέση του με τον Δέκτη γι' αυτό και είτε αποκρύπτει είτε εξωραϊζει. Συνήθως τα γεγονότα αυτά δεν είναι εύκολα προσβάσιμα σε έρευνα από τον Δέκτη. Η απόκρυψη της αλήθειας θα μπορούσε να θεωρηθεί ψέμα δεδομένου ότι δεν μεταδίδει στον Δέκτη την απόλυτη και ακριβή αλήθεια. Όμως, από ψυχολογικής άποψης, δείχνει μία προσπάθεια από τον Πομπό να αποφευχθεί η διεισδύσει ενός "καθαρού" ψέματος στην σχέση του με τον Δέκτη η αποκάλυψη του οποίου θα την έπληττε πολύ περισσότερο.
Τέλος, υπάρχει και η περίπτωση του "ψέματος της 2ης ευκαιρίας". Στην περίπτωση αυτή ο Πομπός εκτιμά ότι είναι προτιμότερο να πει ψέματα προς συμφέρον του Δέκτη, δίνοντας έτσι μία δεύτερη ευκαιρία σε μία λάθος επιλογή του που αφορά την σχέση τους. Σαν "ψέμα 2ης ευκαιρίας" μπορεί να θεωρηθεί η δήλωση στην Πρωινή Αναφορά ενός Λοχία ότι κατά τον βραδινό έλεγχο βρέθηκαν όλοι οι φαντάροι να κοιμούμαι στον θάλαμο (δίνοντας μία 2η ευκαιρία στον φαντάρο που έπιασε "σκαστό") ή η απόκρυψη από μία κοπέλα του γεγονότος ότι είδε αυτόν που αγαπά να φιλάει κάπου μίαν άλλη.
Η αληθινή μαρτυρία (το να πεις αλήθεια) στοχεύει στο να καταγράψει φραστικά κάποια πτυχή της πραγματικής ζωής (γεγονός, άποψη, πεποίθηση, συναίσθημα, προσδοκία, εκτίμηση, κλπ) που αφορά είτε στο παρόν είτε στο παρελθόν είτε στο μέλλον με σκοπό την ενημέρωση του Δέκτη ώστε αυτός να την εκτιμήσει ανάλογα και να την εντάξει ως συνιστώσα στον τρόπο σκέψης και έκφρασής του. Ο Πομπός είτε προσδοκά οφέλη από την αφομοίωση του μηνύματος μιας αληθινής μαρτυρίας από τον Δέκτη (ανταποδοτικός σκοπός) είτε απλώς στοχεύει στην ενημέρωση και κατ' επέκταση στην βελτίωση της προσωπικότητας του Δέκτη (εκπαιδευτικός σκοπός). Όμως ακόμα και σε αυτήν την περίπτωση, ο Πομπός έμμεσα προσδοκά οφέλη από την αυτοβελτίωση του Δέκτη καθόσον οι δύο τους διέπονται από κάποιας μορφής σχέση θετική (φίλοι, γνωστοί, κλπ.) ή αρνητική (εχθροί, αντίπαλοι, κλπ.).
Γνωρίζοντας τα παραπάνω, μπορούμε τώρα να αναλύσουμε το γιατί κάποιος να μην πει αλήθεια αλλά ψέματα. Σε αυτήν την περίπτωση το ψέμα έρχεται να καλύψει μία αδυναμία λειτουργίας (handicap) στην ανταποδοτική ή εκπαιδευτική διαδικασία της μετάδοσης μίας πληροφορίας. Δηλαδή, ο Πομπός είτε από την διατύπωση της αληθούς πληροφορίας εκτιμά ότι τα οφέλη που θα λάβει δεν θα τον ικανοποιήσουν (dissatisfaction) είτε ακόμα θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στην σχέση του με τον Δέκτη (passive result). Στην περίπτωση του εκπαιδευτικού σκοπού, ο Πομπός εκτιμά ότι κάποια πληροφορία δεν θα αποτελέσει θετικό παράγοντα στην βελτίωση της κρίσης, έκφρασης, προσωπικότητας του Δέκτη και γι' αυτό και την παραποιεί.
Το ψέμα λοιπόν κατά κάποιο τρόπο χρησιμοποιείται από τον Πομπό ώστε να βελτιώσει την θέση του μέσα στην σχέση τον συνδέει με τον Δέκτη όταν ο πρώτος εκτιμά ότι η αλήθεια ότι θα την υποβαθμίσει. Αυτό ισχύει είτε για σχέση θετική είτε για αρνητική. Π.χ. κάποιος λέει στην κοπέλα του ότι τον διώξανε από την δουλειά του γιατί τον φθονούσανε και όχι γιατί έκλεψε για να μην μειωθεί η εκτίμισή της. Ή κάποιος λέει ψέμματα σε έναν αντίζηλο ότι ζήτησε και έκανε σχέση με την κοπέλα που και οι δύο διεκδικούν ώστε αυτός να αλλάξει γνώμη. Σε πολλές περιπτώσει πάντως, το ψέμα αντικαθιστά η απόκρυψη της αλήθειας ή μέρους αυτής. Συνήθως έχει να κάνει με γεγονότα τα οποία αφορούν σε μεγαλύτερο βαθμό την ζωή του Πομπού τα οποία κρίνει ότι σε περίπτωση γνωστοποίησής τους θα βλάψουν την θέση του μέσα στην σχέση του με τον Δέκτη γι' αυτό και είτε αποκρύπτει είτε εξωραϊζει. Συνήθως τα γεγονότα αυτά δεν είναι εύκολα προσβάσιμα σε έρευνα από τον Δέκτη. Η απόκρυψη της αλήθειας θα μπορούσε να θεωρηθεί ψέμα δεδομένου ότι δεν μεταδίδει στον Δέκτη την απόλυτη και ακριβή αλήθεια. Όμως, από ψυχολογικής άποψης, δείχνει μία προσπάθεια από τον Πομπό να αποφευχθεί η διεισδύσει ενός "καθαρού" ψέματος στην σχέση του με τον Δέκτη η αποκάλυψη του οποίου θα την έπληττε πολύ περισσότερο.
Τέλος, υπάρχει και η περίπτωση του "ψέματος της 2ης ευκαιρίας". Στην περίπτωση αυτή ο Πομπός εκτιμά ότι είναι προτιμότερο να πει ψέματα προς συμφέρον του Δέκτη, δίνοντας έτσι μία δεύτερη ευκαιρία σε μία λάθος επιλογή του που αφορά την σχέση τους. Σαν "ψέμα 2ης ευκαιρίας" μπορεί να θεωρηθεί η δήλωση στην Πρωινή Αναφορά ενός Λοχία ότι κατά τον βραδινό έλεγχο βρέθηκαν όλοι οι φαντάροι να κοιμούμαι στον θάλαμο (δίνοντας μία 2η ευκαιρία στον φαντάρο που έπιασε "σκαστό") ή η απόκρυψη από μία κοπέλα του γεγονότος ότι είδε αυτόν που αγαπά να φιλάει κάπου μίαν άλλη.
Σχόλια